Jaź (Leuciscus idus)
Charakterystyka i rozpoznanie
Jaź (Leuciscus idus) to ryba wszystkożerna, należąca do rodziny karpiowatych, która w dorosłym życiu staje się drapieżnikiem. Młode osobniki jazia żywią się planktonem i małymi owadami. Jednak już od drugiego lub trzeciego roku życia przechodzą na dietę drapieżną, polując na małe ryby, takie jak ukleje, jelce czy płocie. Największe osobniki mogą rozszerzyć swoją dietę o żaby, a nawet myszy. Jaź charakteryzuje się doskonałym wzrokiem, co czyni go ostrożnym i wymagającym przeciwnikiem dla wędkarzy. Jego pysk jest przystosowany do pobierania pokarmu z różnych partii wody – od dna po powierzchnię. Jaź osiąga zazwyczaj długość od 45 do 65 cm i wagę od 1 do 2 kg, choć rekordowe osobniki mogą mierzyć do 80 cm i ważyć blisko 10 kg. Młode jazie żyją w stadach, natomiast dojrzałe osobniki prowadzą przeważnie samotniczy tryb życia. Obecność jazia w wodzie często zdradza lekko wystająca płetwa grzbietowa, przypominająca peryskop, co pozwala obserwować jego niezwykłą szybkość. Po złapaniu ofiary potrafi gwałtownie uderzyć ogonem o wodę, wydając głośny dźwięk.
Występowanie i siedlisko
Jaź występuje w całej Polsce, głównie w nizinnych rzekach o czystej wodzie, a także w przybrzeżnych obszarach Morza Bałtyckiego. Rzadziej spotyka się go w jeziorach i zbiornikach zaporowych. Największe okazy jazia zamieszkują zazwyczaj duże rzeki, takie jak Wisła, Odra, Narew, Warta czy Noteć. Preferuje miejsca z twardym dnem, np. żwirowym lub kamienistym, ale nie stroni również od płycizn, szczególnie nocą. Lubi dołki, podmyte brzegi, ujścia małych rzeczek, zatopione drzewa oraz nawisy nadwodnych drzew i krzewów. Wiosną jazie żerują głównie przy dnie, ponieważ w tym czasie brakuje jeszcze owadów, które mogłyby zbierać z powierzchni.
Dieta
Jaź jest rybą wszystkożerną, co oznacza, że jego dieta jest bardzo zróżnicowana. Zjada zarówno pokarm roślinny, jak i zwierzęcy, w tym owady, małże, ślimaki, a także ikrę i małe ryby. Należy jednak podkreślić, że pokarm mięsny przedkłada nad roślinny. W okresie letnim, zwłaszcza w maju, jazie polują na owady z powierzchni wody, takie jak chrabąszcze. Młody narybek żywi się planktonem skorupiakowym na płyciznach, a roczniaki przechodzą na pokarm denny, w skład którego wchodzą skorupiaki, mniejsze larwy owadów oraz glony i inne rośliny.
Tarło
Tarło jazia odbywa się wiosną, zazwyczaj w kwietniu lub maju, choć w sprzyjających warunkach może rozpocząć się już w marcu, gdy temperatura wody przekracza 5°C. W tym okresie samce jazia rozwijają na głowach, płetwach piersiowych i części łusek charakterystyczną "wysypkę perłową". Ikra składana jest na twardym, piaszczystym dnie w szybko płynących strumieniach. Samice składają od 80 000 do 100 000 jaj, z których wylęg następuje po 10-11 dniach. Jazie ciągnące na tarło są mniej ostrożne i płochliwe, ponieważ intensywnie żerują, aby zgromadzić energię niezbędną do rozrodu. Pływają wówczas w większych grupach, co daje im poczucie większego bezpieczeństwa. Tarło odbywa się na płyciznach porośniętych roślinnością. Wędkarze są zachęcani do wypuszczania jazi płynących na tarło, aby wspierać odbudowę populacji.
Zalecane przynęty
Ze względu na wszystkożerną dietę jazia, wybór przynęt jest szeroki. Najpopularniejsze i skuteczne przynęty to białe i czerwone robaki, groch oraz kukurydza. Bardzo efektywne są również larwy chruścików, kawałki rosówek, a także pellet rybny. W przypadku spinningu, warto stosować smukłe woblery i błystki, które dobrze imitują małe ryby. Generalnie, przynęty spinningowe są skuteczne.
Metody połowu
Jaź jest jedną z niewielu ryb, które można łowić niemal wszystkimi metodami wędkarskimi.
- Spinning – Jest to bardzo skuteczna metoda. Wymaga delikatnego, niezbyt elastycznego wędziska o długości 2.1-2.7 m i żyłki 0.22-0.26 mm, która pozwala na długie rzuty nawet lekkimi przynętami. Przynęty należy prowadzić płytko, do 1 metra głębokości, aby uniknąć zaczepów. Kluczowe jest bardzo szybkie zwijanie linki, co imituje ruch prawdziwej, uciekającej rybki. Branie jazia jest zaskakująco mocne, a ryba początkowo stawia silny opór, wykonując powtarzające się ucieczki, po czym szybko słabnie.
- Żywicówka – Skuteczna metoda z użyciem żywej uklei zahaczonej przez pysk, bez obciążenia, z pływakiem lub kulą wodną. Zestaw powinien być wyjątkowo delikatny, z żyłką do 0.25 mm i wędką o długości 4-6 m. Przynętę należy podawać pod prąd, aby nurt zniósł ją w obszar żerowania jazia.
- Kula wodna – Rzadziej stosowana w Polsce, polega na użyciu kuli wodnej z przyponem (ok. 1.5 m) zakończonym sztucznym lub naturalnym owadem. Kula jest puszczana z prądem, a ruchy wędziskiem imitują owady lądujące i startujące z wody. Należy unikać zakłócania powierzchni wody, aby nie spłoszyć płochliwej ryby.
- Muchówka – Powszechnie znana i skuteczna metoda.
- Piórko gęsie – Podobna do muchówki, polega na użyciu białego piórka (5-7 cm) na haczyku, które swobodnie dryfuje z prądem rzeki.
- Metoda spławikowa – Stosowana w miejscach, gdzie przy brzegu znajduje się przeszkoda (np. głaz), za którą nurt wiruje i zwalnia. Spławik powinien być pękaty, w kształcie kropli, a grunt ustawiony nieco większy niż głębokość łowiska, tak aby spławik stał ukośnie w wodzie na lekko naprężonej żyłce. Haczyk dobiera się do wielkości przynęty, najlepiej możliwie największy. Zalecany zestaw to żyłka 0.16-0.18 mm z przyponem 0.14-0.16 mm.
- Metoda gruntowa – Prostsza, składa się z ciężarka gruntowego i przyponu z haczykiem, połączonego z żyłką główną krętlikiem. Można wypróbować zestaw przelotowy lub samozacinający. Nęcenie jazi: Wrzuca się luzem garść przynęty (pellet, kukurydza) w miejsce połowu. Nie potrzeba dużych ilości zanęty, ale warto donęcać po braniu.
Gdzie i kiedy łowić
Jazie najłatwiej złowić w rzekach, choć można próbować również w zbiornikach ze stojącą wodą. Wiosną, szczególnie wcześnie, należy ich szukać w dopływach dużych rzek. Preferują miejsca z piaszczystym dnem. Ulubione łowiska to piaszczyste łachy, ujścia rzek, okolice jazów, kamieniste i wiklinowe opaski, podmyte brzegi, miejsca za przełomami nurtu oraz zakola rzek. Jaź często zapuszcza się na płycizny w poszukiwaniu pokarmu. Najlepsze pory na połów to wczesny ranek i wieczór, choć jazie mogą być łowione przez cały dzień. Wiosną i jesienią lepsze rezultaty daje łowienie w godzinach popołudniowych. Sezon na jazia trwa od wczesnego kwietnia do listopada , a najlepsze brania odnotowuje się podczas i zaraz po tarle. Lekko zmącona woda sprzyja połowom, utrudniając rybom obserwację otoczenia.
Ciekawostki
Jaź może żyć do 12 lat. Jest rybą szybko rosnącą – roczna rapa może ważyć już ćwierć kilograma. Jazie są bardzo płochliwe, dlatego wędkarze powinni unikać gwałtownych ruchów i zachować ostrożność, zwłaszcza przy zarzucaniu z wysokich brzegów. Ze względu na swój doskonały wzrok, potrafią z daleka dostrzec zagrożenie.
